21 ਜੂਨ (ਪੰਜਾਬੀ ਖਬਰਨਾਮਾ):ਬਾਸੂ ਚੈਟਰਜੀ, ਜੋ ਫਿਲਮੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ‘ਬਾਸੂ ਦਾ’ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲੀ ਫਿਲਮ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਤੇ ਮਹਾਨ ਪਟਕਥਾ-ਲੇਖਕ ਹੋ ਗੁਜ਼ਰੇ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਕਥਾ- ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ, ਬਾਸੂ ਚੈਟਰਜੀ ਨੇ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਕੁਝ ਸੱਚੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਤੋਹਫਾ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਸਲੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮੱਧ ਵਰਗ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਲਕੇ-ਫੁਲਕੇ ਤੇ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।PauseNextMute
ਬਤੌਰ ਕਾਰਟੂਨਿਸਟ ਕੀਤੀ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਬਾਸੂ ਚੈਟਰਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 10 ਜਨਵਰੀ 1930 ਨੂੰ ਅਜਮੇਰ (ਰਾਜਸਥਾਨ) ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ‘ਬਲਿਟਜ’ ਵਿਚ ਬਤੌਰ ਇਲਸਟ੍ਰੇਟਰ ਅਤੇ ਕਾਰਟੂਨਿਸਟ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਰੀਬ 18 ਸਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਦਕਿ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1966 ਵਿਚ ‘ਤੀਸਰੀ ਕਸਮ’ (ਜਿਸ ਵਿਚ ਰਾਜ ਕਪੂਰ ਤੇ ਵਹੀਦਾ ਰਹਿਮਾਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਸਨ) ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਸੂ ਭੱਟਾਚਾਰੀਆ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੇ ਪਿੱਛੋਂ ਸਰਬੋਤਮ ਫੀਚਰ ਫਿਲਮ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਫਿਲਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਣਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਖ਼ਰਕਾਰ 1969 ਵਿਚ ‘ਸਾਰਾ ਆਕਾਸ਼’ ਫਿਲਮ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।
ਵਿਆਹੁਤਾ ਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਸਬੰਧਾਂ ’ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਫਿਲਮਾਂ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅਕਸਰ ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਹਲਕੀਆਂ ਫੁਲਕੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਿਆਹੁਤਾ ਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਸਬੰਧਾਂ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 1970 ਤੋਂ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਮੱਧ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਿਨੇਮਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਈ ਸਧਾਰਨ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਵਿਚ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਸ਼ੌਕੀਨ’ ਵਿਚ ਮਿਥੁਨ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਨੂੰ ਰਤੀ ਅਗਨੀਹੋਤਰੀ ਨਾਲ, ‘ਸ਼ੀਸ਼ਾ’ ਵਿਚ ਮਿਥੁਨ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਨੂੰ ਮੁਨਮੁਨ ਸੇਨ ਨਾਲ, ‘ਉਸ ਪਾਰ’ ਵਿਚ ਵਿਨੋਦ ਮਹਿਰਾ ਨੂੰ ਮੌਸਮੀ ਚੈਟਰਜੀ ਨਾਲ, ‘ਪਿ੍ਰਯਤਮਾ’ ਵਿਚ ਜਤਿੰਦਰ ਨੂੰ ਨੀਤੂ ਸਿੰਘ ਨਾਲ, ‘ਮਨਪਸੰਦ’ ਵਿਚ ਦੇਵ ਆਨੰਦ ਨੂੰ ਟੀਨਾ ਮੁਨੀਮ ਨਾਲ, ‘ਚੱਕਰਵਿਊ’ ਵਿਚ ਰਾਜੇਸ਼ ਖੰਨਾ ਨੂੰ ਨੀਤੂ ਸਿੰਘ ਨਾਲ, ‘ਦਿਲਲਗੀ’ ਵਿਚ ਧਰਮਿੰਦਰ ਨੂੰ ਹੇਮਾ ਮਾਲਿਨੀ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ।
ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਅਲਾਂ ਦਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ
ਚੈਟਰਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ’ਚ ਕਈ ਬੰਗਾਲੀ ਫਿਲਮਾਂ ‘ਹੋਥਾਤ ਬਿ੍ਰਸ਼ਟੀ’, ‘ਹੋਚੇਚਤਾ ਕੀ’ ਅਤੇ ‘ਹੋਥਾਤ ਸ਼ੇਈ ਦਿਨ’ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਅਲ ‘ਬਿਓਮਕੇਸ਼ ਬਖਸ਼ੀ’ ਅਤੇ ‘ਰਜਨੀ’ ਦਾ ਵੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਰਜਿਤ ਕਪੂਰ ਨੇ ਬਿਓਮਕੇਸ਼ ਬਖਸ਼ੀ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਇਆ ਸੀ। ਉਹ 1977 ਵਿਚ 10ਵੇਂ ਮਾਸਕੋ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿਚ ਜਿਊਰੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ‘ਏਸ਼ੀਅਨ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ ਫਿਲਮ ਐਂਡ ਟੈਲੀਵਿਜਨ’ ਦੇ ‘ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫਿਲਮ ਐਂਡ ਟੈਲੀਵਿਜਨ ਕਲੱਬ’ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਰਹੇ।
ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੀ ਕਾਮੇਡੀ ਪ੍ਰਤੀ ਬਦਲੀ ਧਾਰਨਾ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਿਲਮੋਗ੍ਰਾਫੀ ਵਿਚ ਸਮਾਜ ਦੀ ਨੈਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੀ ਝਲਕ ਸਾਫ਼ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਫਿਲਮਾਂ ਲਈ ਚੈਟਰਜੀ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ‘ਫੀਲਗੁੱਡ’ ਕਲਾਸਿਕ ਫਿਲਮਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਾਮੇਡੀ ਲਈ ਫਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਮਨੋਰੰਜਨ ਵੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਕਰੀਬ 32 ਫਿਲਮਾਂ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਕੇ ‘ਉਸ ਪਾਰ’, ‘ਛੋਟੀ ਸੀ ਬਾਤ’, ‘ਚਿੱਤ ਚੋਰ’, ‘ਰਜਨੀਗੰਧਾ’, ‘ਪੀਆ ਕਾ ਘਰ’, ‘ਖੱਟਾ ਮੀਠਾ’, ‘ਚੱਕਰਵਿਊ’, ‘ਬਾਤੋਂ ਬਾਤੋਂ ਮੇਂ’, ‘ਪਿ੍ਰਯਤਮਾ’, ‘ਮਨਪਸੰਦ’, ‘ਹਮਾਰੀ ਬਹੂ ਅਲਕਾ’, ‘ਸ਼ੌਕੀਨ’, ਅਤੇ ‘ਚਮੇਲੀ ਕੀ ਸ਼ਾਦੀ’ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ‘ਚਮੇਲੀ ਕੀ ਸ਼ਾਦੀ’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੀ ਆਖ਼ਰੀ ਫਿਲਮ ਸੀ, ਜੋ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਫਲ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀ ਫਿਲਮ ‘ਏਕ ਕੱਪ ਚਾਹ’ ਦੀ ਪਟਕਥਾ ਵੀ ਲਿਖੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਨਈ ਇਮਤਿਆਜ਼ ਨੇਮੁਲ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ।
90 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ’ਚ ਲਏ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਹ
ਬਾਸੂ ਨੇ 4 ਜੂਨ 2020 ਨੂੰ 90 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਮੁੰਬਈ ਵਿਖੇ, ਸਾਂਤਾਕਰੂਜ ਸਥਿਤ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ ਨੀਂਦ ’ਚ ਹੀ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਉਮਰ ਸਬੰਧੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਕੁਝ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਤੋਹਫਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੱਧ-ਵਰਗ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਭਾਰਤ ਬਾਰੇ ਸਾਨੂੰ ਰੂਬਰੂ ਕਰਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮਿਲੇ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ
ਬਾਸੂ ਚੈਟਰਜੀ ਨੂੰ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ ਵੀ ਮਿਲੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਦਾ ਸਰਬੋਤਮ ਸਕਰੀਨਪਲੇਅ ਐਵਾਰਡ ‘ਸਾਰਾ ਆਕਾਸ਼’ ਲਈ (1972), ਸਰਬੋਤਮ ਫਿਲਮ ਵਾਸਤੇ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਕਿ੍ਰਟਿਕਸ ਐਵਾਰਡ ‘ਰਜਨੀਗੰਧਾ’ ਲਈ (1975), ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਬੋਤਮ ਸਕਰੀਨਪਲੇਅ ਐਵਾਰਡ ‘ਛੋਟੀ ਸੀ ਬਾਤ’ ਦੇ ਲਈ (1976), ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਦਾ ਸਰਬੋਤਮ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਐਵਾਰਡ ਫਿਲਮ ‘ਸਵਾਮੀ’ ਲਈ (1978), ਸਰਬੋਤਮ ਫਿਲਮ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਕਿ੍ਰਟਿਕਸ ਐਵਾਰਡ ‘ਜੀਨਾ ਯਹਾਂ’ ਲਈ (1980), ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਦਾ ਸਰਬੋਤਮ ਸਕਰੀਨਪਲੇਅ ਐਵਾਰਡ ‘ਕਮਲਾ ਕੀ ਮੌਤ’ ਲਈ (1991), ਪਰਿਵਾਰ ਕਲਿਆਣ ’ਤੇ ਸਰਬੋਤਮ ਫਿਲਮ ਦਾ ਰਾਸਟਰੀ ਐਵਾਰਡ ‘ਦੁਰਗਾ’ ਲਈ (1992), ਆਈਆਈਐੱਫਏ ਲਾਈਫਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਐਵਾਰਡ (2007) ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਾਰ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਦਸ ਫਿਲਮਾਂ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਉਹ ਫਿਲਮਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲੋ-ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਾਜ਼ਾ ਰੱਖਣਗੀਆਂ। ਬਾਸੂ ਚੈਟਰਜੀ ਦੀਆਂ ਦਸ ਫਿਲਮਾਂ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਾਰ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ‘ਸਾਰਾ ਆਕਾਸ਼’ (1969), ‘ਰਜਨੀਗੰਧਾ’ (1974), ‘ਛੋਟੀ ਸੀ ਬਾਤ’ (1976), ‘ਚਿੱਤ ਚੋਰ’ (1976), ‘ਸਵਾਮੀ’ (1977), ‘ਖੱਟਾ ਮੀਠਾ’ (1978), ‘ਬਾਤੋਂ ਬਾਤੋਂ ਮੇਂ’ (1979), ‘ਸ਼ੌਕੀਨ’ (1982), ‘ਚਮੇਲੀ ਕੀ ਸ਼ਾਦੀ’ (1986) ‘ਕਮਲਾ ਕੀ ਮੌਤ’ (1989) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
