27 ਅਗਸਤ 2024 : ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕੁਇਕ ਕਾਮਰਸ (Quick Commerce) ਤੋਂ ਸਾਮਾਨ ਮੰਗਵਾਉਣਾ ਸਸਤਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਟੂਥਪੇਸਟ ਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਕਰਿਆਨੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ ਗਿਆ। ਉਥੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ 265 ਰੁਪਏ ਦੱਸੇ। ਮੈਂ ਉਹੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਕੁਇਕ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਟ ‘ਚ ਵੀ ਐਡ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਹ 190 ਰੁਪਏ ‘ਚ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਜੇਕਰ ਮੈਨੂੰ ਘਰ ਬੈਠੇ ਹੀ ਸਸਤਾ ਸਾਮਾਨ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਉਹੀ ਸਾਮਾਨ ਮਹਿੰਗੇ ਮੁੱਲ ‘ਤੇ ਕਿਉਂ ਖਰੀਦਾਂਗਾ।’
ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਨੋਇਡਾ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ੁਭਮ ਦਾ, ਜੋ ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕੁਇਕ ਕਾਮਰਸ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਨ ਤੇ ਰੂਟੀਨ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਾਮਾਨ ਮੰਗਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਸੁਭਾਸ਼ ਦੀ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਖਾਂ ਸ਼ਹਿਰੀ ਯੂਜ਼ਰ ਹਨ ਜੋ ਹੁਣ ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰਜ਼ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਲਿੰਕਿਟ, ਸਵਿਗੀ ਇੰਸਟਾਮਾਰਟ ਤੇ ਜੈਪਟੋ ਵਰਗੇ ਕੁਇਕ ਕਾਮਰਸ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦਾ ਰੁਖ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰਜ਼ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਗੰਭੀਰ ਸੰਕਟ ਵੀ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
ਕਿਉਂ ਖਤਰੇ ‘ਚ ਹਨ ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰਜ਼ ?
ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰਜ਼ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ ਕੁਇਕ ਕਾਮਰਸ ਤੋਂ, ਜੋ ਸਿਰਫ 10 ਮਿੰਟਾਂ ‘ਚ ਰਾਸ਼ਨ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਘਰਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੇਂਦਰੀ ਵਣਜ ਮੰਤਰੀ ਪੀਯੂਸ਼ ਗੋਇਲ ਨੇ ਵੀ ਕੇਂਦਰੀ ਈ-ਕਾਮਰਸ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੇ ਵਿਸਤਾਰ ‘ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਇਹ ਉਪਲਬਧੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ।
ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ‘ਚ ਛੋਟੇ ਮੋਬਾਈਲ ਸਟੋਰਾਂ ਦੀ ਘਟਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ‘ਚ ਕਿੰਨੇ ਮੋਬਾਈਲ ਸਟੋਰ ਦੇਖਦੇ ਹੋ ਤੇ 10 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿੰਨੇ ਸਨ?’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਈ-ਕਾਮਰਸ ਦੀ ਪ੍ਰੀਡੇਟਰੀ ਪ੍ਰਾਈਸਿੰਗ ਯਾਨੀ ਕਾਫੀ ਛੂਟ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਮਾਨ ਵੇਚਣ ਨੂੰ ਵੀ ਖ਼ਤਰਨਾਤ ਰੁਝਾਨ ਦੱਸਿਆ।
ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 1.2 ਕਰੋੜ ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਲਾਨਾ ਕਾਰੋਬਾਰ 800 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਉਹ ਕਰਿਆਨੇ, ਨਿੱਜੀ ਦੇਖਭਾਲ ਉਤਪਾਦ ਤੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੇਚਦੇ ਹਨ। ਕਰਿਆਨੇ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਾ ਵੀ ਵੱਡਾ ਸਰੋਤ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਕਰਿਆਨੇ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਤ ਹੈ।
ਫਲਾਪ ਤੋਂ ਹਿੱਟ ਕਿਵੇਂ ਹੋਏ ਕੁਇਕ ਕਾਮਰਸ ?
ਬਲਿਕਿੰਟ, ਸਵਿਗੀ ਇੰਸਟਾਮਾਰਟ ਤੇ ਜ਼ੈਪਟੋ ਵਰਗੇ ਕੁਇਕ ਕਾਮਰਸ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਰਵਾਇਤੀ ਕਰਿਆਨੇ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਕੁਇਕ ਕਾਮਰਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ ਤਾਂ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਕਾਫ਼ੀ ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦੀ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਖਪਤਕਾਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਭੁਗਤਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ, ਚਾਹੇ ਹੋ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਯੂਜ਼ਰਜ਼ ਕੁਝ ਘੰਟੇ ਤਾਂ ਕੀ ਮੁਫ਼ਤ ਡਲਿਵਰੀ ਲਈ ਇਕ ਦਿਨ ਦਾ ਵੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਲੈਣਗੇ।
ਕੁਇਕ ਕਾਮਰਸ ਮਾਡਲ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਪਰ, ਭਾਰਤ ‘ਚ ਇਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ। ਉਹ ਸਾਮਾਨ ਦੀ ਤੁਰੰਤ ਡਲਿਵਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਬੈਚਲਰ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਪਸੰਦ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰਾਂ ‘ਚ ਉਂਝ ਵੀ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਪੈਸਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲੋਕ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ।
ਨੇਸਲੇ, ਪਾਰਲੇ, ਆਈਟੀਸੀ, ਮੈਰੀਕੋ ਤੇ ਇਮਾਮੀ ਵਰਗੀਆਂ ਐਫਐਮਸੀਜੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਈ-ਕਾਮਰਸ ਵਿਕਰੀ ‘ਚ ਕੁਇਕ ਕਾਮਰਸ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ 30-50 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਹੋਰ ਵਾਧਾ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।
ਕਿਵੇਂ ਬਚਣਗੀਆਂ ਕਰਿਆਨੇ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ?
ਜੇਕਰ ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰਜ਼ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਰਹਿਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਡਿਜੀਟਲ ਹੋਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਕੁਝ ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰਜ਼ ਵ੍ਹਟਸਐਪ ਵਰਗੇ ਮਾਧਿਅਮਾਂ ਤੋਂ ਹੋਮ ਡਲਿਵਰੀ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਡਲਿਵਰੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ‘ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਸੀਮਤ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਕੱਠੇ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਗਾਹਕਾਂ ਨੇ ਆਰਡਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਸਾਮਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰਜ਼ ਲਈ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਢਿੱਲਾ ਸਟਾਕ ਵੇਚਣ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਤੇਜ਼ ਵਪਾਰ ਲਈ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਕਿਲੋ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਆਟਾ-ਚਾਵਲ ਵੀ ਵੇਚ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕੁਇਕ ਕਾਮਰਸ ਨਹੀਂ।
ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰ ਆਪਣੇ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ‘ਖਾਤਾ ਸਿਸਟਮ’ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਮਾਲ ਦਾ ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਇਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਹਫ਼ਤਾ, ਇਕ ਮਹੀਨਾ ਜਾਂ ਇਕ ਸਾਲ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਤੇਜ਼ ਵਪਾਰ ਲਈ ਅਜਿਹੀ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਛੋਟੇ ਕਸਬਿਆਂ ਤੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ।
ਰਿਲਾਇੰਸ ਦਾ ਮਾਡਲ ਵੀ ਉਮੀਦ ਦੀ ਕਿਰਨ
ਕੁਇਕ ਕਾਮਰਸ ਤੇ ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰਜ਼ ਵਿਚਕਾਰ ਟਾਈ-ਅੱਪ ਵੀ ਕਰਿਆਨਾ ਸਟੋਰਜ਼ ਨੂੰ ਬਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਫਿਲਹਾਲ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕੁਇਕ ਕਾਮਰਸ ਕੋਲ ਆਪਣਾ ਡਾਰਕ ਸਟੋਰ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਉਹ ਯੂਜ਼ਰਜ਼ ਨੂੰ ਸਾਮਾਨ ਦੀ ਡਲਿਵਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਅਰਬਪਤੀ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਮੁਕੇਸ਼ ਅੰਬਾਨੀ ਦੀ ਰਿਲਾਇੰਸ ਇੰਡਸਟਰੀਜ਼ ਹੁਣ ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਪਹਿਲ ਵੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਰਿਲਾਇੰਸ ਇੰਡਸਟਰੀ ਦੀ ਖੁਦਰਾ ਸ਼ਾਖਾ ਰਿਲਾਇੰਸ ਰਿਟੇਲ ਵੀ ਕੁਇਕ ਕਾਮਰਸ ਸੈਗਮੈਂਟ ‘ਚ ਦੁਬਾਰਾ ਐਂਟਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਿਲਾਇੰਸ ਰਿਟੇਲ 10-ਮਿੰਟ ਡਲਿਵਰੀ ਮਾਡਲ ਦੇ ਨਾਲ ਬਲਿੰਕਿਟ, ਸਵਿਗੀ ਇੰਸਟਾਮਾਰਟ ਤੇ ਜ਼ੈਪਟੋ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗੀ। ਇਸ ‘ਚ ਲੱਖਾਂ ਕਰਿਆਨੇ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤੋਂ ਉਤਪਾਦ ਖਰੀਦਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਰਿਲਾਇੰਸ ਰਿਟੇਲ ਤੋਂ ਆਪਣਾ ਸਾਮਾਨ ਆਰਡਰ ਕਰਨਗੇ ਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਕਿਰਨਾ ਸਟੋਰ ਜੀਓਮਾਰਟ ਪਾਰਟਨਰ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਉਹ ਰਿਲਾਇੰਸ ਰਿਟੇਲ ਦੀ ਥੋਕ ਸ਼ਾਖਾ ਤੋਂ ਉਤਪਾਦ ਖਰੀਦਦੇ ਹਨ।
