14 ਅਗਸਤ, 2025 (ਪੰਜਾਬੀ ਖਬਰਨਾਮਾ ਬਿਊਰੋ ):- ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ (RBI) ਨੇ ਕਰੋੜਾਂ ਬੈਂਕ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਰਾਹਤ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਜੋ ਚੈੱਕ ਰਾਹੀਂ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਤੱਕ, ਚੈੱਕ ਰਾਹੀਂ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਪੈਸੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲਈ 2 ਤੋਂ 3 ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗਾ। RBI ਨੇ ਚੈੱਕ ਭੁਗਤਾਨ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ 4 ਅਕਤੂਬਰ, 2025 ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋਣਗੇ। ਯਾਨੀ ਦੁਸਹਿਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਦੀਵਾਲੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਕਰੋੜਾਂ ਬੈਂਕ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਚੈੱਕ ਰਾਹੀਂ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਘੰਟੇ ਲੱਗਣਗੇ। ਯਾਨੀ ਕਿ ਜਿਸ ਦਿਨ ਚੈੱਕ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਉਸ ਦਿਨ ਪੈਸੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣਗੇ।
ਹੁਣ ਚੈੱਕ ਨੂੰ ਕਲੀਅਰ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ
ਇਸ ਵੇਲੇ, ਚੈੱਕ ਨੂੰ ਕਲੀਅਰ ਹੋਣ ਲਈ T+1 ਯਾਨੀ ਅਗਲੇ ਕੰਮਕਾਜੀ ਦਿਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਚੈੱਕ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਬੈਂਕ ਤੋਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਤੱਕ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਕੀ ਬਦਲੇਗਾ?
ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਚੈੱਕ ਟ੍ਰੰਕੇਸ਼ਨ ਸਿਸਟਮ (CTS) ਵਿੱਚ, ਚੈੱਕਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਲੀਅਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ, ਚੈੱਕ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਦਿਨ ਭਰ ਨਿਰੰਤਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ (ਕੰਟੀਨਿਊਅਸ ਕਲੀਅਰਿੰਗ)। ਯਾਨੀ, ਬੈਂਕਿੰਗ ਘੰਟਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਚੈੱਕ ਕਲੀਅਰਿੰਗ ਨਿਰੰਤਰ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗੀ।
CTS ਕੀ ਹੈ
CTS ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਸਿਸਟਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚੈੱਕ ਦੀ ਭੌਤਿਕ ਕਾਪੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਚੈੱਕ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਅਤੇ ਵੇਰਵੇ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭੇਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਦੋ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਸਿਸਟਮ
RBI ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਬਦਲਾਅ ਦੋ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਪਹਿਲਾ ਪੜਾਅ 4 ਅਕਤੂਬਰ 2025 ਤੋਂ 2 ਜਨਵਰੀ 2026 ਤੱਕ ਚੱਲੇਗਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਬੈਂਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ 7 ਵਜੇ ਤੱਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਸਾਰੇ ਚੈੱਕਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ (ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਜਾਂ ਨਕਾਰਾਤਮਕ) ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਜੇਕਰ ਬੈਂਕ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਤਸਦੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਚੈੱਕ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸੈਟਲਮੈਂਟ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਦੂਜਾ ਪੜਾਅ 3 ਜਨਵਰੀ, 2026 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ, ਨਿਯਮ ਹੋਰ ਸਖ਼ਤ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਹਰ ਚੈੱਕ ਦੀ ਤਸਦੀਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ 3 ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 10 ਵਜੇ ਤੋਂ 11 ਵਜੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਚੈੱਕ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ 2 ਵਜੇ ਤੱਕ ਤਸਦੀਕ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤਸਦੀਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ?
ਨਵੇਂ ਨਿਯਮ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਚੈੱਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਬੈਂਕ ਤੁਰੰਤ ਗਾਹਕ ਨੂੰ ਭੁਗਤਾਨ ਜਾਰੀ ਕਰੇਗਾ। ਇਹ ਭੁਗਤਾਨ ਸੈਟਲਮੈਂਟ ਦੇ ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਬਸ਼ਰਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਜਾਂਚਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋ ਜਾਣ। ਯਾਨੀ, ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸਵੇਰੇ ਚੈੱਕ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਪੈਸੇ ਉਸੇ ਦੁਪਹਿਰ ਜਾਂ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਤੁਹਾਡੇ ਬੈਂਕ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਣਗੇ।
ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ?
ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ ਸਾਰੇ ਬੈਂਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਬਦਲਾਅ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ। ਨਾਲ ਹੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਸੰਚਾਲਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਤਿਆਰ ਰੱਖਣੀਆਂ ਪੈਣਗੀਆਂ। ਤਾਂ ਜੋ ਚੈੱਕ ਕਲੀਅਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਨਿਯਤ ਮਿਤੀ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
