ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ: ਕਿਉਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫ਼ਸਰ ਬਣੇ ਸਨ ਲੜਾਈ ਦਾ ਹਿੱਸਾ? ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਅਣਜਾਣ ਸਚ!

06 ਮਈ 2025 (ਪੰਜਾਬੀ ਖਬਰਨਾਮਾ ਬਿਊਰੋ): ਭਾਰੀ ਹਿੰਸਾ, ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਿਮ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ ਭਾਰਤ ਦੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ, ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਪਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਰਿਆਸਤ ਸੀ ਜੋ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਝਗੜੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵਾਂ ਹੋ ਗਿਆ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਰਾਜਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ (Raja Hari Singh) ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਲੇਵਾਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ। ਉਸਦਾ ਇਰਾਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਿਆ ਰਹੇ। ਪਰ ਅਕਤੂਬਰ 1947 ਵਿੱਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਿਤ ਜਾਰੋਨ ਪਸ਼ਤੂਨ ਕਬੀਲੇ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਨੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਡਰੇ ਹੋਏ ਮਹਾਰਾਜਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਮਦਦ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ।
ਦੋ-ਪੱਖੀ ਹਮਲਾ
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਹਮਲਾਵਰ ਦੋ ਵਾਰ ਅਤੇ ਦੋ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਆਏ। ਪਹਿਲਾਂ ਹਮਲਾ ਮੁਜ਼ੱਫਰਾਬਾਦ ਤੋਂ ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਵੱਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਹਮਲਾਵਰ ਨੌਸਿਰ ਅਤੇ ਪੁੰਛ ਤੋਂ ਆਏ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇਸ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਰਾਜਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਲਾਰਡ ਮਾਊਂਟਬੈਟਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਮਦਦ ਮੰਗੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇਸ ਵੱਡੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਾਜਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ।
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ
1947-48 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪਹਿਲੇ ਆਰਮੀ ਚੀਫ਼ ਜਨਰਲ ਸਰ ਰਾਬਰਟ ਲੌਕਹਾਰਟ ਸਨ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ 31 ਦਸੰਬਰ 1947 ਤੱਕ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਕਮਾਨ ਜਨਰਲ ਸਰ ਰਾਏ ਬੁਚਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਜਨਰਲ ਸਰ ਰਾਏ ਬੁਚਰ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਪੁਨਰਗਠਨ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ 1 ਜਨਵਰੀ 1948 ਤੋਂ 14 ਜਨਵਰੀ 1949 ਤੱਕ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਫੌਜ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮਿਲੀ। ਜਨਰਲ ਸਰ ਰਾਏ ਬੁਚਰ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਸੀ ?
ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਢਾਂਚੇ, ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਕਮਾਂਡ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਅਹੁਦੇ ਦੇਣ ਪਿੱਛੇ ਸੋਚ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਇਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇਗਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲ ਲਈ।

ਸੰਖੇਪ: ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪਹਿਲੀ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਫੌਜ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ, ਕਸ਼ਮੀਰ ‘ਚ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਾ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।