Amritsar Hooch Tragedy: ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਸ਼ਰਾਬ ਕਿਵੇਂ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜਾਨਲੇਵਾ? ਜਾਣੋ ਮੌਤਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕਿਆ ਸੱਚ

14 ਮਈ 2025 (ਪੰਜਾਬੀ ਖਬਰਨਾਮਾ ਬਿਊਰੋ): ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਮਜੀਠਾ ਬਲਾਕ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਨਾਲ 23 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਜਾਨ ਗਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਬਲਾਕ ਦੇ ਭੰਗਾਲੀ ਕਲਾਂ, ਥਰੀਏਵਾਲ, ਸੰਘਾ ਅਤੇ ਮਰਾੜੀ ਕਲਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਸਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੋ ਐਫਆਈਆਰ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਸਪਲਾਇਰ, ਪ੍ਰਭਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਾਜਾਸਾਂਸੀ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਚਾਰ ਹੋਰ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਸਪਲਾਇਰਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਰਾਬ ਖਰੀਦ ਕੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੇ ਸਨ।
ਪੰਜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਰਨਤਾਰਨ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸ਼ਰਾਬ ਦੁਖਾਂਤ ਵਾਪਰਿਆ ਸੀ। ਜੁਲਾਈ ਅਤੇ ਅਗਸਤ 2020 ਵਿੱਚ, ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ – ਤਰਨਤਾਰਨ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ – ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਕਲੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਗਭਗ 130 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਦਰਜਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਚਲੀ ਗਈ।
ਇਕੱਲੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 80 ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਕਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਸ਼ਰਾਬ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ? ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਖਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਰਗੇ ਹਾਦਸੇ ਵਾਪਰਦੇ ਹਨ? ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਹੱਸਦਾ ਅਤੇ ਖੇਡਦਾ ਸੀ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕਿਉਂ ਗੁਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ?
ਘਾਤਕ ਹੈ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਸ਼ਰਾਬ…
ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਗਲਤ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸੀ ਸ਼ਰਾਬ ਜਾਂ ਦੇਸੀ ਬਣੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣਾ ਸਿਹਤ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੇ ਸੇਵਨ ਨਾਲ ਮੌਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਹਕੀਕਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੇਸੀ ਸ਼ਰਾਬ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਢੁਕਵਾਂ ਲਾਇਸੈਂਸ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਸੀ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਜੋ ਸ਼ਰਾਬ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਕੱਚੀ ਸ਼ਰਾਬ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕ ਜਾਂ ਛੋਟੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦੇਸੀ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲੋਂ ਸਸਤਾ ਹੈ, ਘੱਟ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਗੁਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਸ਼ਰਾਬ…
ਗੁੜ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਯੂਰੀਆ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੱਚੀ ਸ਼ਰਾਬ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਖਤਰਨਾਕ ਰਸਾਇਣ ਵੀ ਮਿਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਕਸੀਟੋਸਿਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗੁੜ ਨੂੰ ਸੜਨ ਲਈ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਸ਼ਰਾਬ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਹੋਰ ਨਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਮੋਨੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ ਅਤੇ ਯੂਰੀਆ ਵੀ ਮਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਯੂਰੀਆ, ਆਕਸੀਟੋਸਿਨ, ਗੁੜ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਫਰਮੈਂਟੇਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਈਥਾਈਲ ਅਲਕੋਹਲ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਿਥਾਈਲ ਅਲਕੋਹਲ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਮਿਥਾਈਲ ਅਲਕੋਹਲ ਬਣਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸ਼ਰਾਬ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੌਰਾਨ ਤਾਪਮਾਨ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦੇਣਾ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਮਿਥਾਈਲ ਅਲਕੋਹਲ ਕਾਰਨ ਸ਼ਰਾਬ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਸਨੂੰ ਪੀਣ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ… 
ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਿਥਾਈਲ ਅਲਕੋਹਲ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਫਾਰਮਲਡੀਹਾਈਡ (ਫਾਰਮਿਕ ਐਸਿਡ) ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਜ਼ਹਿਰ ਹੈ ਜੋ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਗੁਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਲਈ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸ਼ਰਾਬ ਵਿੱਚ ਮਿਥਾਈਲ ਅਲਕੋਹਲ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 90 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇੰਨੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮਿਥਾਈਲ ਅਲਕੋਹਲ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਨਸਾਂ ਟੁੱਟਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਨਾਲ ਕਾਰਡੀਓਮਾਇਓਪੈਥੀ ਅਤੇ ਆਪਟਿਕ ਨਿਊਰੋਪੈਥੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਾਰਡੀਓਮਾਇਓਪੈਥੀ ਵਿੱਚ ਦਿਲ ਦਾ ਆਕਾਰ ਅਚਾਨਕ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਦਿਲ ਨੂੰ ਖੂਨ ਪੰਪ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਮੱਸਿਆ ਆਉਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਝੱਲਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਬਹੁਤ ਦਰਦਨਾਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਸੰਖੇਪ: ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਸ਼ਰਾਬ ਕਾਰਨ 23 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ, ਮਿਥਾਈਲ ਅਲਕੋਹਲ ਵਜ੍ਹੋਂ ਬਣੀ ਜਾਨਲੇਵਾ।