17 ਅਕਤੂਬਰ 2024 : ਜਦੋਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਨਕਦੀ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਯਕੀਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨੋਟ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਪਾਟਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਕਿਉਂਕਿ, ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ‘ਚ ਅਸੀਂ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਾਫੀ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਇਹ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ATM ‘ਚ ਪਾਟੇ ਹੋਏ ਨੋਟ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਖਰਾਬ ਜਾਂ ਫਟੇ ਹੋਏ ਨੋਟ ਬਦਲੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ? ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ (ਆਰਬੀਆਈ) ਨੇ ਖੁਦ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਨੇ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਨਿਯਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਹਨ।
ਆਰਬੀਆਈ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ, ਫਟੇ ਹੋਏ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਬੈਂਕ ਜਾਂ ਆਰਬੀਆਈ ਦਫ਼ਤਰ ਜਾ ਕੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਆਰਬੀਆਈ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਵੀ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ RBI ਦੇ ਇਸ ਨਿਯਮ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸਾਂਗੇ।
ATM ਤੋਂ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਨੋਟਾਂ ਦਾ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ?
ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ATM ਤੋਂ ਫਟੇ ਹੋਏ ਨੋਟ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸੇ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ਦੇ ATM ਤੋਂ ਇਹ ਨੋਟ ਕਢਵਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਹੁਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੈਂਕ ਜਾ ਕੇ ਇੱਕ ਅਰਜ਼ੀ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਨੋਟ ਕਢਵਾਉਣ ਦੀ ਮਿਤੀ, ਦਿਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣਗੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਏਟੀਐਮ ਦੀ ਲੋਕੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪਤੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤੁਹਾਨੂੰ ATM ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਸਲਿਪ ਨੂੰ ਵੀ ਅਟੈਚ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਹੁਣ ਅਰਜ਼ੀ ਅਤੇ ਨੋਟ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੈਂਕ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸੇ ਮੁੱਲ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨੋਟ ਦੇਵੇਗਾ।
RBI ਦਾ ਕੀ ਹੈ ਨਿਯਮ?
ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿਰਫ ਉਹੀ ਨੋਟ ਖਰਾਬ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਨਿਯਮਤ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਨੋਟ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਪਰ ਉਸ ‘ਤੇ ਲਿਖੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਖਰਾਬ ਜਾਂ ਗਾਇਬ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਗਾਹਕ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਬੈਂਕ, ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਬੈਂਕ, ਆਰਬੀਆਈ ਦਫਤਰ ਜਾ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬਦਲਵਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਬਦਲਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਫਾਰਮ ਭਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਪਵੇਗੀ।
ਨਹੀਂ ਬਦਲੇ ਜਾਣਗੇ ਇਹ ਨੋਟ
ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੁਝ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਨਹੀਂ ਬਦਲੇ ਜਾਣਗੇ। ਨਿਯਮਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਨੋਟ 50 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੇਕਰ ਨੋਟ ਸੜ ਗਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਟੁਕੜੇ-ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਵੀ ਇਹ ਨਹੀਂ ਬਦਲੇਗਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹਰ ਨੋਟ ‘ਤੇ ਇਕ ਨੰਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦਾ ਵਾਟਰਮਾਰਕ ਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਵੀ ਨੋਟ ਬਦਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ।
